Độc đáo mái nhà long lanh

Mái nhà trăm năm không mục

Bản Cột Mộc thuộc biên giới giữa Việt
Nam và Lào. Bản có 77 hộ đồng bào dân tộc Mông sinh sống với 453 nhân
khẩu. Từ trung tâm xã Tân Xuân theo con đường biên giới đi gần 20km, bản
Cột Mộc nằm dưới đỉnh núi Pha Luông. Từ đầu cho đến cuối bản, những nếp
nhà lợp bằng gỗ cứ nối đuôi nhau hiện lên.

Trải qua mấy đời người, những nếp nhà làm bằng gỗ long lanh 
vẫn bền bỉ với thời gian

Một người dân nơi đây nói với chúng
tôi rằng: Đến đây thì gọi bản Cột Mộc hoặc gọi bản Long Lanh cũng được,
bởi những mái nhà, sàn nhà và tất cả những gì ở đây kết thành nếp nh�
đều làm bằng gỗ long lanh. Những mái gỗ rêu phong hàng trăm năm qua phơi
mưa, phơi nắng vẫn âm thầm đọ sức với bao mùa nương rẫy đi qua. Có mái
nhà thời gian đã làm cho đất bụi kết dày trên khe gỗ, thậm chí có chỗ cỏ
mọc tươi tốt.

Ông Sồng A Ký (61 tuổi) có căn nhà làm
toàn bằng loại gỗ long lanh. Khi chúng tôi hỏi lịch sử ngôi nhà thì ông
Ký không nhớ, chỉ biết khi sinh ra thì đã thấy nó dựng lên rồi. Ở bản,
nhà nào cũng như vậy, nhà dựng lên không lợp tranh, ngói mà chỉ có lợp
gỗ. Từ khi ông được bố mẹ cưới vợ rồi sinh con, đến lúc bố mẹ qua đời,
ông được thừa hưởng ngôi nhà và đến nay mái đầu đã bạc nhưng chưa một
lần thay mái, xà, cột…

Hỏi về loài gỗ này, ông Ký chỉ biết l�
gỗ long lanh, rồi ông kể: “Gỗ long lanh có thân thẳng tắp như cây tre,
cây nứa trên rừng và có mùi rất thơm”. Tôi hỏi: Sao không lợp bằng cái
khác mà lợp gỗ long lanh? Ông Ký cười: "Ở đây thời tiết khắc nghiệt, mùa
hè thì nóng như thiêu như đốt còn mùa đông đến chỉ biết ngồi bên bếp
lửa, không dám ra khỏi nhà. Ở đây mưa đá nhiều lắm. Có những đợt mưa,
hòn đá to như nắm tay rơi xuống, nhưng vì mái nhà bằng ván gỗ nên cũng
không sao. Nếu mình lợp ngói thì mưa đá rơi sẽ vỡ, lợp tranh dễ bị
thủng, mất công sửa đi thay lại".

Theo người dân bản Cột Mộc, trước đây
100% hộ dân, nhà đều làm bằng gỗ, từ mái nhà đến hàng rào, đâu đâu cũng
là gỗ long lanh. Gỗ long lanh rất tốt, nắng không hỏng, mưa không dột. Ở
nơi thâm sơn cùng cốc, cuộc sống tự cung tự cấp, ngói không có nên chỉ
có gỗ là thứ tốt nhất để dùng. Hiện ở bản, những ngôi nhà lợp mái long
lanh toàn là nhà cũ, ít nhất cũng đã làm cách đây vài ba chục năm.

Ông Thào A Khua, trưởng bản Cột Mộc,
cho biết: Lợp mái nhà bằng gỗ long lanh giữ được lâu, có những ngôi nh�
để gần trăm năm không bị mục, cong vênh nên người dân ưa chuộng. Để làm
mái lợp, người dân cưa ngang thân cây thành từng khúc rồi chẻ dọc theo
thớ. Gỗ làm mái phải có thớ thẳng dài, có những cây gỗ to cả người ôm m�
không dùng cưa, hàng nghìn tấm ván vẫn cứ thẳng tắp như xẻ bằng máy
hiện đại.

Cũng giống như bao người dân trong
bản, ông Khua từ khi sinh ra đã thấy những ngôi nhà này. Có nhà thì làm
hoàn toàn bằng gỗ long lanh, cũng nhà làm khung bằng nghiến, lim… nhưng
mái nhà thì chỉ là long lanh.

"Hỏi về nguồn gốc nhà long lanh thì
được cha ông kể lại trước đây người Mông lợp bằng lá cây rừng hoặc cỏ
nhưng khi thấy người Thái lợp nhà bằng gỗ thì người Mông bắt chước. Họ
lên rừng tìm kiếm và chọn lọc từng loại gỗ nhưng cuối cùng chọn được gỗ
long lanh tốt nhất và cũng từ đó người Mông làm bằng loại gỗ này", ông
Khua kể.

Cái mới đè lên cái cũ

Tiền tỉ cũng không mua nổi

Đứng cạnh những mái nhà rêu bám
xanh là những ngôi nhà lợp bằng mái ngói pờ rô xi măng mọc lên. Lý giải
cho việc này, trưởng bản Thào A Khua cho biết: Cũng đúng thôi cán bộ ạ!
Những ngôi nhà long lanh ở mấy đời người rồi cũng đến lúc hư hỏng. Nó
cũng giống như đám đất trên nương trồng ngô nhiều nay lại bạc màu mà,
mình không bón phân thì cây không sống được. Gỗ long lanh trên rừng
không còn nữa nay phải chuyển qua ngói hết. Thời trai trẻ chúng tôi đốn
hạ nhiều lắm, ban đầu thì đốn những cây to, sau đó lần lượt đến cây nhỏ
cũng đốn luôn.

Theo người dân bản Cột Mộc, sống
trong những ngôi nhà lợp pờ rô xi măng giống như lò thiêu. Ông Mùa A
Chong, một người dân bản Cột Mộc, cho hay: Trước đây lợp bằng ván, mùa
hè thì mát mùa đông ấm lắm, nay lợp ngói pờ rô xi măng nóng lắm. Cũng vì
thế mà đã nhiều lần tôi cất công lên rừng đi hết cánh rừng này đến cánh
rừng kia tìm gỗ long lanh để thay thế nhưng không còn gỗ nữa, may mắn
lắm sang đất Lào mới còn một vài cây thôi. Ở đất nước bạn, mình muốn
chặt cũng khó, với lại đường vận chuyển xa lắm.

Để bớt cái nóng từ những mái nhà gỗ
long lanh "hết hạn sử dụng", người dân bản Cột Mộc nghĩ ra cách lợp
chồng pờ rồ xi măng lên những mái nhà gỗ long lanh. "Ở đây đến mùa nắng,
gió từ bên Lào thổi về, cây ngô, cây lúa trên nương cũng chết huống gì
con người ở dưới mái nhà lợp pờ rô xi măng. Chúng tôi lợp chồng lên gỗ
long lanh để giảm bớt được cái nóng. Hiện ở đây khi lợp lại mái nhà, ai
cũng làm như vậy hết", ông Mùa A Chong đứng trước căn nhà mới sửa, nói.

Tôi đùa ông Chong rằng, gỗ long lanh
tốt thế muốn mua ít đưa về xuôi dựng nhà thì ông bảo: "Giờ lấy đâu ra m�
bán cho các chú, có trả trăm triệu đồng/m³ cũng chịu rồi.
Các chú có mua cây nghiến, cây lim thì có chứ long lanh khan hiếm như
con thú trên rừng rồi. Hiện ở bản, những căn nhà mái đã bắt đầu hư hỏng,
muốn kiếm một vài tấm để sửa sang lại mà kiếm cũng không ra huống hồ
bán cả khối".

Chúng tôi rời bản Cột Một, trưởng bản
Thào A Khua tạm biệt với mấy câu chạnh lòng: "Chắc cũng không lâu nữa
bản mình thay thế bằng ngói pờ rô xi măng rồi. Gỗ trên rừng không hết,
còn các loại gỗ khác thì không bền để có thể chịu mưa, chịu nắng như
long lanh được”.

Theo NNVN