Văn nghệ bản ở Sơn La - Nhân Dân

Những ngày đầu tạo dựng phong trào

Theo Cục phó Cục Văn hóa cơ sở (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) Ngô Hoài Chung: “Sơn La là tỉnh đầu tiên trong toàn quốc tổng kết mô hình đội VNQC mà ta quen gọi là văn nghệ bản. Phong trào VNQC ở đây có nhiều nét đặc sắc, tồn tại, phát triển 20 năm qua xuất phát từ cơ sở, hướng tới nhu cầu của người dân, đáp ứng nguyện vọng của quần chúng nhân dân…”.

Tìm hiểu về hoạt động VNQC ở Sơn La, chúng tôi được Giám đốc Trung tâm Văn hóa tỉnh Bùi Khắc Bạo giới thiệu và đưa về thăm bản Hìn, xã Chiềng An là mô hình đầu tiên của phong trào. Tôi từng xem đội văn nghệ bản Hìn diễn hơn chục năm trước, nay có dịp quay lại. Từ thành phố Sơn La, chúng tôi ngược quốc lộ 6, đèo dốc quanh co 5 km về phía Ðiện Biên, bản Hìn hiện ra trong thung lũng nhỏ, đẹp như một bức tranh. Trước đây, vào bản đường đất nhỏ hẹp, nay đã trải bê-tông thoáng rộng, nhiều ngôi nhà sàn, nhà xây mới mọc lên, xen lẫn trong vườn cà-phê đang mùa trĩu quả. Xem ra không chỉ tinh thần mà đời sống vật chất của bà con bản Hìn cũng đang được cải thiện, sung túc hơn.

Nhớ lại khoảng tháng 6-1992, anh Bạo và đồng nghiệp đã đi trên con đường này không biết bao lần để gây dựng phong trào. Ngày ấy Trung tâm Văn hóa tỉnh mới thành lập có tên là Nhà Văn hóa, rơi vào tình cảnh ba không: Không có thiết chế văn hóa, không có người làm chuyên môn, không có kinh phí hoạt động. Trong hoàn cảnh ấy, anh em trong trung tâm đã hiến kế đưa thiết chế văn hóa về bản, dựa vào dân để xây dựng phong trào. Ý tưởng táo bạo ấy được đặt cái tên rất gần gũi, dễ nhớ là: “Tiếng gà gáy sớm”. Anh Bạo giải thích với tôi: “Một con gà gáy, lập tức con gà khác sẽ gáy, không gian tĩnh lặng buổi sáng sẽ tràn ngập tiếng gáy. Ðời sống văn hóa văn nghệ ở Sơn La lúc ấy ví như một buổi sáng. Chúng tôi đã chọn đội văn nghệ bản Hìn để cất tiếng gáy đầu tiên, tạo nên hàng nghìn đội VNQC trên địa bàn toàn tỉnh như bây giờ”. Người đầu tiên sau bao năm gặp lại là anh Lò Văn Tiêng, ngày ấy là bí thư chi bộ, kiêm đội trưởng văn nghệ bản Hìn. Mấy năm trước, anh Tiêng không may bị tai biến, nguy cấp đến tính mạng, nhưng nay sức khỏe đã hồi phục, vẫn vui vẻ như ngày nào. Làm bí thư chi bộ, nhưng anh Tiêng có năng khiếu trình diễn nhạc cụ dân tộc, yêu thích văn nghệ nên đã trở thành hạt nhân cho phong trào. Trung tâm Văn hóa tỉnh đã giúp đội văn nghệ bản Hìn xây dựng chương trình nghệ thuật, với sáu tiết mục múa, ba tiết mục hát, hai tiết mục tấu nhạc cụ. Những tiết mục này được dàn dựng từ chất dân gian dân tộc Thái, nổi trội nhất vẫn là những làn điệu múa khăn, múa quạt cuốn hút và hấp dẫn. Ngay sau khi thành lập, đội đi biểu diễn đã giành được liên tiếp ba Huy chương vàng tại Hội thi Sơn Ca 92 tổ chức tại Hà Nội. Ðội văn nghệ bản Hìn đã được Ðại sứ quán Thái-lan mời sang nước bạn biểu diễn và được đánh giá cao.

Những năm sau đó, trung tâm tiếp tục gây dựng đội văn nghệ bản Lầu, bản Chậu, bản Tông, bản Bó, rồi hàng chục đội văn nghệ quanh khu vực TP Sơn La, lan rộng ra hàng trăm đội ở các huyện. Năm 1998, đội văn nghệ bản Lầu đã được mời tham dự biểu diễn kỷ niệm 300 năm Sài Gòn. Còn đội văn nghệ bản Tông liên tục nhiều năm qua đã đi biểu diễn khắp mọi miền đất nước. Qua các chương trình nghệ thuật văn nghệ bản, mọi người biết đến Sơn La, tạo nên ấn tượng riêng. Lời ca tiếng hát, điệu múa của văn nghệ bản ở Sơn La gần gũi với đời sống, mộc mạc, mang đậm bản sắc dân tộc đã gây dấu ấn sâu đậm trong lòng người xem, đáp ứng nhu cầu thưởng thức nghệ thuật của quần chúng nhân dân. Tên tuổi nhiều đội văn nghệ, như: Bản Tông, bản Bó (TP Sơn La), bản Chiềng Ly, bản Thôm Mòn (huyện Thuận Châu), bản Lạnh, Rừng Thông (Mai Sơn), bản Thàn (Yên Châu), bản Nà Phái (Phù Yên),… đã trở nên quen thuộc với nhiều địa phương trong nước và đến với cả các bạn Lào, Thái-lan, Trung Quốc.

Ðến nay, tỉnh Sơn La có 2.223 đội văn nghệ bản, hàng chục nghìn diễn viên, nghệ nhân các dân tộc tham gia biểu diễn. Trong 20 năm qua có 4.000 diễn viên, nghệ nhân tham gia các liên hoan, hội thi khu vực, ngày hội văn hóa các dân tộc, để lại nhiều ấn tượng với ban tổ chức và người xem. Kết quả tại các hội thi, liên hoan ca múa nhạc đã đạt 150 bằng khen, 95 Huy chương vàng, 139 Huy chương bạc, 30 giải đặc biệt, 90 giải A. Thông qua văn nghệ, bản đã làm tốt nhiệm vụ chính trị, góp phần tuyên truyền đường lối, chủ trương của Ðảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đến đông đảo các tầng lớp nhân dân. Văn nghệ bản ở Sơn La còn thực hiện giao lưu trao đổi văn hóa, làm cầu nối tình hữu nghị Sơn La với các tỉnh Bắc Lào, thắt chặt tình đoàn kết hữu nghị đặc biệt Việt Nam – Lào.

Cần có cơ chế hỗ trợ phong trào

Ðể duy trì phát triển đội VNQC ở Sơn La, những năm gần đây Trung tâm Văn hóa tỉnh đang từng bước điều chỉnh, chuyển hướng xây dựng phong trào từ bề rộng sang chiều sâu, nâng cao chất lượng chuyên môn, tạo môi trường thiết chế văn hóa ở cơ sở, uốn nắn một số biểu hiện văn hóa lệch lạc hoặc thương mại hóa văn hóa, v.v.

Qua đánh giá những yếu tố dẫn đến thành công hoạt động VNQC ở Sơn La, ngoài điều kiện thuận lợi sẵn có là môi trường văn hóa văn nghệ truyền thống, phải nói rằng phong trào đã nhận được sự quan tâm chỉ đạo, hỗ trợ tích cực của tỉnh. Dù còn nhiều khó khăn, nhưng HÐND tỉnh Sơn La đã ra một nghị quyết chuyên đề thực hiện hỗ trợ ngân sách xây nhà văn hóa, phát triển đội văn nghệ bản. Từ năm 2003, bản nào có đất, vận động được nhân dân góp tiền thì tỉnh sẽ hỗ trợ thêm 50 triệu đồng để xây nhà văn hóa. Hằng năm, mỗi đội văn nghệ được hỗ trợ một triệu đồng, nay nâng lên mức hai triệu đồng. Kết quả, khoảng gần chục năm qua, toàn tỉnh đã xây dựng được 1.800 nhà văn hóa xã, bản, đạt gần 60% số bản, tiểu khu, tổ dân phố có nhà văn hóa. Ðồng thời, ngành văn hóa đã giao trách nhiệm cho trung tâm tham mưu đề xuất xây dựng cơ chế chính sách và các thiết chế quản lý văn hóa cơ sở. Hướng dẫn các đội văn nghệ bản thảo luận xây dựng các quy định, quy chế hoạt động. Quan tâm đầu tư, nuôi dưỡng hạt nhân phong trào. Hằng năm, các trung tâm văn hóa huyện, tỉnh đều bồi dưỡng, đào tạo các hạt nhân văn hóa cơ sở, giúp các đội văn nghệ dàn dựng, bổ sung chương trình mới. Với tính chất là văn nghệ bản, mang tính phong trào phục vụ đại chúng nên mô hình đội văn nghệ gọn, từ 8 đến 12 người. Ngoài thời gian lao động sản xuất, dành thời gian cho gia đình, anh chị em trong đội văn nghệ tranh thủ luyện tập, biểu diễn, nhất là vào dịp lễ, Tết, hoạt động của các tổ chức đoàn thể, ngày hội đoàn kết các dân tộc (18-11) hằng năm. Với các thiết chế, cơ chế chính sách hỗ trợ văn hóa cơ sở, hoạt động văn nghệ bản ở Sơn La đang đi đúng hướng, phát triển vững chắc.

Hiện nay, Trung tâm Văn hóa tỉnh được giao nhiệm vụ chủ công trong việc hướng dẫn, phát triển các đội văn nghệ quần chúng ở cơ sở. Theo anh Bùi Khắc Bạo: Còn nhiều việc phải làm, ngoài việc duy trì phát triển vững chắc phong trào thì cần xúc tiến các hội thảo, đánh giá, rà soát lại vốn văn hóa dân gian trên địa bàn tỉnh đang bị mai một. Xây dựng đội ngũ làm công tác sưu tầm, bảo tồn phát huy giá trị văn hóa các dân tộc Sơn La. Tập trung nâng cao chất lượng các tiết mục văn nghệ, trình độ biểu diễn gắn với phát triển du lịch cộng đồng, tạo nên sự phát triển bền vững của văn hóa, văn nghệ. Ngoài ra, cũng đến lúc tham mưu đề nghị tỉnh quy hoạch, xây dựng trung tâm biểu diễn đủ tầm, tương xứng với tốc độ phát triển nhanh chóng của thành phố Sơn La.

Thực tiễn tồn tại và phát triển của các đội văn nghệ bản ở Sơn La cũng đang đặt ra một số vấn đề cần quan tâm. Ðó là chất lượng chuyên môn nghệ thuật dễ đi vào lối mòn, các tiết mục của các đội văn nghệ na ná giống nhau, gây nhàm chán. Trong đó, các làn điệu dân ca, hài kịch, tiểu phẩm các dân tộc phong phú lại chưa được khai thác nhiều mà nặng về một thế mạnh là các điệu múa. Một số nơi, nhất là các đội văn nghệ ở các bản gần thị trấn, thành phố có biểu hiện thương mại hóa văn nghệ, chạy xô, đặt giá, làm cho văn hóa trở nên tầm thường, mất đi giá trị đích thực bản sắc văn hóa Sơn La. Chị Lò Xuân Hường, đội phó văn nghệ bản Hìn cho biết: Lâu nay bản Hìn vẫn giữ được tình cảm với khách đến thăm là vì không bao giờ đặt vấn đề tiền bạc, cái đó chỉ là hảo tâm, tùy điều kiện cụ thể. Nhiều đoàn khách, nhất là đoàn các cựu chiến binh, đoàn đi vài ba người đến thăm bản, đội vẫn biểu diễn đón chào. Tiếng dân tộc Thái gọi là “xổm châu” (dịch là: vừa lòng khách đến thăm). Khác với đội văn nghệ bản Hìn, có vài đội văn nghệ đặt điều kiện bồi dưỡng trước khi biểu diễn làm cho bạn bè đến với Sơn La mất hứng. Ðó là tiếng chuông báo động, một hiện tượng làm xấu hình ảnh con người – mảnh đất Sơn La vốn thân thiện, mến khách.

Ðể văn nghệ bản ở Sơn La phát triển đúng hướng, gạt bỏ những biểu hiện văn hóa lai căng không phù hợp, rất cần tỉnh Sơn La tiếp tục quan tâm tạo cơ chế, chính sách cho lĩnh vực này. Trong đó, tập trung xây dựng các thiết chế văn hóa. Xây được nhà văn hóa cho bà con rồi chưa đủ, mà cần quan tâm trang thiết bị, cơ sở vật chất ban đầu. Ðồng thời, tạo cơ chế tiếp tục để xã hội hóa lĩnh vực văn hóa, thực hiện chủ trương Nhà nước và nhân dân cùng làm, Nhà nước hỗ trợ, người dân làm chủ đích thực để xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở bền vững.

Source Article from http://www.nhandan.com.vn/cmlink/nhandandientu/thoisu/van-hoa/tac-gia-tac-pham/v-n-ngh-b-n-s-n-la-1.381954